Pagina 29 van: Glas in Beeld #2 – april 2022
29WWW.GLASINBEELD.NL
GLASBREUK – ALWEER!
RESTAUREREN EN ISOLEREN
N
og even een schets van de situatie
en de opdracht. In een historische
binnenstad besloot de nieuwe
eigenaar van een rijksmonument de
isolatiewaarde van zijn pand te vergroten
en toch de monumentale kozijnen te
handhaven. Het enkelglas wordt vervan-
gen door isolatieglas met een buitenblad
van getrokken glas. Er is voor gekozen om
de indeling van de kozijnen en de
bestaande glasroedes van de schuiframen
te handhaven. Om de isolatieglasruitjes te
kunnen plaatsen zijn de sponningen
verdiept. De ruiten zelf zijn aan de randen
vol en zat in de kit gezet waarbij gebruik is
gemaakt van een moderne ‘stopverf’ kit.
Hierbij is geen gebruik gemaakt van
glaspennen. Per raam zijn er zes tot
twintig isolatieglasruitjes geplaatst van
circa 230 x 320 millimeter. Vanaf het begin
van het plaatsen tot enkele maanden na
plaatsing bleek van de 256 stuks het
buitenblad 56 keer gebroken te zijn en na
een jaar zijn er nog eens tien breukruiten
bijgekomen.
RUITEN STAAN HOL
Tijdens de inspectie ter plaatse was het
buiten circa 8 °C en de binnentemperatuur
was 22 °C. Bij alle ruiten was in de reflectie
een zandlopervorm herkenbaar, wat een
aanwijzing is dat de ruiten hol staan. Dat
was ook het geval bij de tien gebroken
ruiten die Peutz aantrof: de breuken in de
glasplaat toonden eveneens een vorm van
een zandloper. Verder was de omtrekspe-
ling van één van de ruiten die is uitgeno-
men rondom circa 1 millimeter. Eenzelfde
omtrekspeling gold ook voor de overige
ruiten, zo bevestigde de glaszetter. Hieruit
kan je concluderen dat de ruiten span-
ningsvrij in de sponning zaten. Opvallend
was verder dat bij diverse ruiten de eerste
afdichting van het kader, de butylkit,
onregelmatig uitgesmeerd was tot voorbij
het randkader.
??
Wat betreft de doorbuiging waren er een
paar opvallende metingen. Gemiddeld
was de doorbuiging in het midden van het
buitenblad bij deze temperaturen 2,3
millimeter. Bij de uitgenomen ruit was de
doorbuiging in het midden van het
buitenblad direct na het uitnemen 2,5
millimeter op het buitenblad en 1
millimeter op het binnenblad. Na een
kwartier wachten bij een temperatuur van
22 °C was de doorbuiging afgenomen tot
respectievelijk 2,4 en 0,9 millimeter.
Daarna is de ruit ‘s nachts buiten bewaard
met een minimale temperatuur van 3 °C
en is het buitenblad gesprongen.
GLASSAMENSTELLING
Het toegepaste isolatieglas heeft een
opbouw van 3(4)4 met een kryptongas
gevulde spouw. Een relatief dunne
glassamenstelling ten gevolge van de
geringe beschikbare sponningdiepte en
het behoud van de monumentale kozijnen.
Het 4 millimeter dikke binnenblad is
voorzien van een neutrale warmte-isole-
rende coating. Het buitenblad is een
bestaat uit een modern getrokken glas.
Vanwege de kleine afmetingen zijn de
ruitjes niet zoals gebruikelijk op de
isolatieglaslijn met gas gevuld, maar pas
na het assembleren en persen. Het vullen
gebeurde via twee vulopeningen in één
van de korte zijden van het glas. De proce-
dure hierbij is dat het gas op kamertempe-
ratuur wordt bewaard en vervolgens
langzaam in de spouw wordt gevloeid. Zo
voorkom je spanningen in het glas en
blijven de ruiten vlak, na het vullen. Al is
het niet uit te sluiten dat het gas kouder
was dan de temperatuur in de productie-
hal. Het aluminium kader is in beide lange
zijden en één korte zijde gevuld met
standaard droogmiddel, een Zeoliet met
een diameter van ca. 3Å. (zie kadertekst
over Zeoliet]. Als randafdichting van het
kader is als eerste afdichting een butylkit
toegepast. De tweede afdichting is een
neutrale siliconenkit (3,8 mm hoog).
BREUKPATROON
Het breukpatroon van de gebroken ruiten
is bij alle ruiten vergelijkbaar, het dunnere
buitenblad is gebroken en aan de
buitenzijde van het glas zijn kleine schilfers
van de breukranden gesprongen. Vanaf
ongeveer het midden van het glas
verlopen de breuklijnen met een boog
naar de hoeken en de breuklijnen sluiten
nergens met een rechte hoek op de
randen van de ruit aan. Het breukpatroon
komt overeen met de omschrijving en
voorbeelden zoals omschreven bij
breukbeeld B-037, Flächendruckbruch V
(Berstbruch) VSG, uit het boek Glasschä-
den van Ekkehard Wagner. De mogelijke
oorzaken die bij dit schadebeeld horen
zijn de volgende.
• Hoge belastingen door onderdruk in de
spouw door temperatuur-, luchtdruk- en
hoogteverschillen tussen de inbouwloca-
tie en de productielocatie
• Koude gasvullingen
• Een grote spouwbreedte
• Oorzaken zoals explosies
Van deze mogelijke oorzaken is alleen de
koude gasvulling op deze ruiten van
toepassing. Echter, de isolatieglasfabrikant
heeft alle maatregelen genomen om het
gas op kamertemperatuur te houden
tijdens het vullen. Het is dan ook niet
waarschijnlijk dat dit de oorzaak van de
glasbreuk is.
ONDERDRUK IN DE SPOUW
Uit het breukpatroon en de metingen aan
de dikte van het glaspakket kunnen we
concluderen dat de breuk is veroorzaakt
door onderdruk in de spouw. Een
isolatieglasruit is hermetisch gesloten. Gas
kan dus in principe niet ontsnappen, tenzij
er een lek is of het gas wordt geadsor-
beerd.
In de afstandhouder van het isolatieglas zit
droogmiddel. Dit is een moleculaire zeef,
‘Onderdruk stelt
Peutz voor raadsels.’
Bij alle ruiten was in de reflectie een zandlopervorm herken-
baar, wat een aanwijzing is dat de ruiten hol staan.
ZEOLIET
Het droogmiddel Zeoliet is een zeer poreus materiaal, dat vanwege de structuur sterk
hygroscopisch is en watermoleculen aan zich bindt. Doordat het op molecuul niveau
gassen kan scheiden wordt het een moleculaire zeef genoemd. Voor isolatieglas is een
poriegrootte geschikt van 3 Å, oftewel 3×10-7 millimeter; deze adsorbeert alleen het
water. Bij grotere poriën zullen door temperatuurfluctuaties ook relatief grote hoeveel-
heden krypton gas geadsorbeerd worden en komt de spouw op onderdruk ten opzichte
van de buitenlucht.
28-29-30_goedfout.indd 29 06-04-2022 17:33